Jan Sunderland – błędny rycerz fotografii wysokogórskiej.

     Niewielu mieszkańców Siedlec wie, że wybitny fotografik, prawnik,  malarz, esteta i krytyk sztuki Jan Sunderland wychował się w Siedlcach.
Ojciec Jana, Stanisław Sunderland – znany siedlecki adwokat - był przewodniczącym komitetu rodziców, których dzieci uczestniczyły w akcji strajkowej w 1905 roku oraz spiritus movens utworzenia Gimnazjum Podlaskiego.

 Jan Maurycy Sunderland przyszedł na świat 7 lutego 1891 roku  w Warszawie jako dziecko Stanisława i Cecylii z domu Rozengart. Mieszkał jednak i wychowywał się w Siedlcach. Matka Jana była pianistką, lubiła grać zwłaszcza nokturny i etiudy Fryderyka Chopina. Ojciec z wykształcenia prawnik, swoje wolne chwile poświęcał pasji malowania obrazów. Wakacje rodzina Sunderlandów spędzała na wyjazdach w kraju i za granicą. Jan miał wtedy wspaniałą okazję do poznania malarstwa w galerii drezdeńskiej, wiedeńskiej, berlińskiej i w paryskim Luwrze. Pierwsze nauki pobierał w domu, a następnie w latach 1901 – 1905 w gimnazjum rosyjskim mieszczącym się w budynku dzisiejszego Liceum Ogólnokształcącego im. hetmana Stanisława Żółkiewskiego u zbiegu ulic Asłanowicza i Konarskiego. 3 lutego 1905 roku Jan Sunderland wziął udział w strajku i został wraz z innymi usunięty ze szkoły. Ojciec Jana, Stanisław Sunderland – znany siedlecki adwokat - był działaczem komitetu rodziców, których dzieci uczestniczyły w akcji strajkowej. Ojciec był również jednym z inicjatorów utworzenia w Siedlcach polskiej szkoły od dyrekcją Tadeusza Radlińskiego. Jan Sunderland ukończył Gimnazjum Podlaskie w 1908 roku. Ponieważ szkoła ta, jako prywatna nie posiadała uprawnień do przeprowadzenia egzaminów maturalnych, Jan zdał eksternistycznie państwowy egzamin maturalny w Kaliszu w roku 1909. W latach 1909 – 1913 studiował prawo na Uniwersytecie Moskiewskim. Następnie podjął studia uzupełniające w Paryżu.Lata I wojny światowej spędził początkowo w Belgii (VIII-X 1914), następnie  w Wielkiej Brytanii (X 1914 – I 1918) i w Szwecji (II – V 1918).  W czerwcu 1918 roku wrócił do kraju i zamieszkał w Warszawie. Jego kariera prawnicza rozpoczęła się od aplikanta sądowego(1918 – 1919) poprzez urzędnika Prokuratorii Generalnej RP(1919 – 1923) aż do adwokata. W latach 1924 – 1935 był radcą prawnym Państwowego Monopolu Spirytusowego, a następnie Polskiego Monopolu Tytoniowego(1936 – 1939).Fotografią zainteresował się w 1917 roku podczas pobytu w Wielkiej Brytanii. W czasie urlopów wyjeżdżał do Zakopanego. Chodził po górach, podziwiał piękno  Tatr, robił zdjęcia, spotykał się z góralami. Interesował się folklorem Podhalan, dlatego przy każdej sposobności fotografował ich oraz zapisywał treść piosenek i nuty. Uczył się gwary góralskiej. Potężne Tatry i Podhalanie wpływali na wrażliwą psychikę Jana Sunderlanda. Mocno wrósł w środowisko tatrzańskie, które przyjęto go do swojego grona.W 1928 roku przebywał w Wilnie, gdzie poznał mistrza fotografii ojczystej Jana Bułhaka. To spotkanie stanowiło moment zwrotny w twórczości fotograficznej Sunderlanda. W 1930 roku został członkiem Polskiego Towarzystwa Fotograficznego.
Pełnił liczne funkcje społeczne, był między innymi założycielem i członkiem zarządu Koła Siedlczan. W czasie zjazdów siedlczan sprawował funkcję skarbnika. Zajmował się także zbiórką pieniędzy na budowę pomnika w Iganiach.We wrześniu 1939 roku, uciekając przed nawałą hitlerowską przejechał trasę z Warszawy do Lwowa na rowerze. Po klęsce wrześniowej wrócił do Warszawy i 12 listopada 1939 roku został aresztowany jako zakładnik. Na szczęście uwolniono go. W lecie 1940 roku znalazł się w majątku Łętów w powiecie garwolińskim, gdzie spędził okupację, pełniąc funkcję buchaltera.
Po wojnie pracował nadal w charakterze radcy prawnego Polskiego Monopolu Tytoniowego. W 1947 roku został członkiem założycielem Polskiego Związku Artystów Fotografików, a w latach 1954 – 56 był radcą prawnym ZPAF.Kochał góry, poświęcił im wiele pięknych akwarel, wierszy i zdjęć. Pisał artykuły do "Świata Fotografii", "Fotografii" i "FOTO". Był krytykiem fotografii jedynym w swoim stylu starającym się „dostrzec iskierkę artyzmu w każdym człowieku, a dostrzeżoną próbował rozdmuchać w ognisty płomień”. Jego zdjęcia są urokliwe, pełne nastroju, odznaczają się piękną kompozycją i ukazują głębokie treści znaczeniowe obra­zu. Sunderland nazywał siebie „Błędnym Rycerzem Fotografii Wysokogórskiej”. Jego zdjęcia były reprodukowane w licznych publikacjach i eksponowane na wystawach zbiorowych od 1929 r. oraz indywidualnych od 1931 r. uzyskując liczne nagrody; fotografie znajdują się w Muzeum Tatrzańskim w Zakopanem, a część w rękach rodziny wraz z negatywami z okresu po 1945 r. (wcześniejsze zaginęły w czasie wojny). W Nowym Targu organizowany jest konkurs fotografii górskiej imienia Jana Sunderlanda. Był autorem licznych artykułów i książek: "Estetyka foto­grafii krajobrazu”(1958) i Portret artystyczny w fotografii” (1962). Posiadał tytuły: honorowy członek ZPAF, Excellence Honoraire FIAP (Międzynarodowej Organizacji Fotografii Artystycznej), Honorowy Fotograf Kra­joznawca Polski. Pozostał autorytetem dla wielu pokoleń fotografów polskich.
Przez całe życie utrzymywał kontakty z Siedlcami. Uczestniczył we wszystkich zjazdach absolwentów Gimnazjum i Liceum im. Hetmana Stanisława Żółkiewskiego. W 1976 roku urządził wystawę swoich prac w Siedlcach. Zmarł 3 września 1979 roku.

Oprac. Janusz Wilczyński