Żółkiewszczacy. Jan Gorzechowski

Generał Jan Gorzechowski „Jur”

Wyczyny ekranowych bohaterów w rodzaju Jamesa Bonda czy Hansa Klossa bledną przy tym, czego dokonał 108 lat temu, absolwent siedleckiego gimnazjum Jan Gorzechowski.

Gen. bryg. Jan Tomasz „Jur”– Gorzechowski urodził się 21 grudnia 1874 w Siedlcach w rodzinie Henryka i Zofii z domu Tonkel - Ślepowron. Był synem powstańca styczniowego z 1863r. Kształcił się w gimnazjum siedleckim, a następnie studiował w Wyższej Szkole Handlowej im. L. Kronenberga w Warszawie, którą ukończył w 1897r. Po ukończeniu studiów rozpoczął pracę na kolei. W latach szkolnych i studenckich był członkiem organizacji konspiracyjnych. Od 1904r. działał w Organizacji Bojowej Polskiej Partii Socjalistycznej. Jako urzędnik kolejowy był jednym z organizatorów strajku powszechnego w Warszawie w 1905r. 

   W czasie rewolucji 1905-1907 Pawiak był, obok Cytadeli Warszawskiej, głównym więzieniem politycznym dla jej uczestników. Szerokim echem w całej Polsce odbiło się wówczas brawurowe uwolnienie 24 kwietnia 1906 r. przez członków Organizacji Bojowej PPS pod dowództwem Jana Gorzechowskiego "Jura" 10 więźniów Pawiaka zagrożonych karą śmierci za udział w rewolucji 1905 roku. Wśród nich byli członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej, Polskiej Partii Socjalistycznej "Proletariat" i Narodowego Związku Robotniczego. Dowodzący akcją Jan Jur-Gorzechowski, przebrał się za rotmistrza rosyjskiej żandarmerii, jego towarzysze zaś przywdzieli mundury policjantów. Udali się do więzienia, gdzie Jur zażądał wydania aresztantów a następnie wywiózł ich więźniarką. Ale prawdopodobnie nic by z tego nie było, gdyby nie łapówki dla rosyjskich wojskowych! Dzięki łapówkom udawało się polskim rodzinom chronić bliskich przed wywózką na Sybir. Władzom carskim nie udało się ująć uczestników akcji, którzy zostali przerzuceni do Krakowa, a następnie wyjechali do Europy Zachodniej i USA. Na temat uwolnienia powstało wiele publikacji, a także film "Dziesięciu z Pawiaka" z Józefem Węgrzynem w roli Gorzechowskiego. „Jur” aresztowany w listopadzie 1907r., początkowo skazany przez władze carskie na zsyłkę, ostatecznie został wydalony z granic imperium rosyjskiego i osiedlił się we Lwowie. Był jednym z założycieli Związku Walki Czynnej oraz członkiem Komisji Regulaminowej. W 1908r. wstąpił do Związku Strzeleckiego we Lwowie gdzie ukończył kurs oficerski. 

    Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914r. znalazł się w szeregach Legionów Polskich, a w listopadzie 1914r., został Szefem Żandarmerii Polowej I Brygady Legionów. W trakcie służby w legionach został awansowany do stopnia kapitana. Jesienią 1915r. w Zamościu zostaje aresztowany przez władze austriackie za prowadzenie niedozwolonego werbunku młodzieży do Legionów Polskich. Po usunięciu z legionów przeszedł w kwietniu 1916r. do utworzonej z inicjatywy J. Piłsudskiego Polskiej Organizacji Wojskowej w Warszawie jako członek Komendy Naczelnej. 

    Po rozbrojeniu Niemców w listopadzie 1918r. był komendantem Milicji Miejskiej w Warszawie, a potem Gorzechowski zostaje organizatorem i komendantem Policji Państwowej,  następnie Dyrektorem Departamentu Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. W sierpniu 1919 powrócił do służby w żandarmerii, gdzie zajmował stanowiska: oficera do zleceń Dowództwa Żandarmerii Polowej, dowódcy Żandarmerii Polowej (od 27 września 1920), dowódcy 3 dywizjonu żandarmerii w Grodnie(od 7 lipca 1922 do 22 grudnia 1927).

W styczniu 1919 roku w trakcie nieudanego zamachu dokonanego przez obóz endecji zostaje ciężko ranny, co jeszcze bardziej podniosło jego zasługi w oczach Piłsudskiego. 3 maja 1922 został awansowany do stopnia podpułkownika , a 15 sierpnia 1924 –pułkownika. W 1927 zostaje powołany na stanowisko komendanta miasta w Brześciu nad Bugiem skąd zostaje przeniesiony na stanowisko komendanta miasta w Warszawie.

    12 grudnia 1928 roku płk Gorzechowski zostaje mianowany przez Ministra Skarbu Komendantem Straży Granicznej w Warszawie, zastępując na tym stanowisku gen. bryg. Stefana Pasławskiego. Funkcję Komendanta Głównego Straży Granicznej Gorzechowski pełni do dnia 1.03.1939r. 19 marca 1938 został awansowany przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego do stopnia generała brygady. W okresie jego dowodzenia, Straż Graniczna przeszła pełną reorganizację, a istniejąca struktura organizacyjna SG została dopasowana do występujących potrzeb granicznych. Po zakończeniu służby w SG, przeszedł w stan spoczynku. W czasie kampanii wrześniowej pozostał bez przydziału służbowego. Po zakończeniu kampanii wrześniowej przedostał się na teren Królestwa Rumunii, gdzie został internowany w obozie Ploeszti. Następnie pod koniec 1940r. ucieka z obozu internowanych i poprzez Stambuł przedostaje się na Bliski Wschód, gdzie przebywał do kwietnia 1943 w Ośrodku Zapasowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w Palestynie. 

    Za zgodą władz polskich, na zlecenie władz brytyjskich organizował i kierował szkolenie służb porządkowych na terenie Palestyny. Tak jak wielu oficerów i polityków byłych piłsudczyków pozostawał na emigracji bez przydziału służbowego, co przyczyniło się do tego, że egzystował w bardzo ciężkich warunkach. 

    Po demobilizacji w 1947r. osiedlił się w Wielkiej Brytanii w Brookwood w hrabstwie Surrey. Zmarł 21 czerwca 1948 w szpitalu wojskowym w Londynie. Został pochowany na cmentarzu wojskowym Wokking pod Londynem.

   Odznaczony: Orderem Virtuti Militarii 5kl., Orderem Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości z Mieczami, 4-krotnie Krzyżem Walecznych.

Był drugim mężem Zofii Nałkowskiej. Jego syn Stanisław Gorzechowski jako podporucznik rezerwy dowodził plutonem pieszym żandarmerii nr 28 wchodzącym w skład 28 Dywizji Piechoty. Zginął we wrześniu 1939.